Glukagon trzustkowy oznacza się w osoczu metodą radioimmunologiczną, posługując się przeciwciałami skierowanymi przeciw C-końcowemu fragmentowi tego peptydu — aminokwasom 24—29. Z przeciwciałami tymi reagują jednak jeszcze inne polipeptydy, obecne w osoczu, mające odsłonięty identyczny fragment C-końcowy. Należą tu prawdopodobnie: 1) heterogenna grupa białek o masie cząsteczkowej przekraczającej 20 000, w większości o masie około 160 000, których pochodzenie i rola nie są znane i które wbrew swej nazwie (big plasma glucagon, BPG) nie wydają się mieć — poza wspólną determinantą antygenową — nic wspólnego z glukagonem; 2) białko o masie cząsteczkowej 9000, będące prawdopodobnie prekursorem glukagonu; 3) mały peptyd o masie cząsteczkowej 2000 (IRG2000), uważany za produkt częściowej degradacji glukagonu. Wymienione peptydy nie mają działania biologicznego glukagonu, jednak ich obecność w osoczu może wpływać na wartości tego hormonu przy oznaczaniu go konwencjonalnymi metodami radioimmunologicznymi. Odróżnienie ich jest możliwe, wymaga jednak zastosowania skomplikowanej techniki, obejmującej oddzielnie ich drogę sączenia cząsteczkowego na żelu, a następnie dokonanie oznaczenia radioimmunologicznego w każdej frakcji. Dotąd tego typu badań przeprowadzono niewiele. Prawidłowe stężenie glukagonu (IRG) w osoczu na czczo wynosi około 40 mmol/1 (150 ng/1). Po obciążeniu glukozą podaną zarówno doustnie, jak we wstrzyknięciu czy wlewie dożylnym stężenie to się zmniejsza. W doustnym teście tolerancji glukozy maksymalne zmniejszenie, dochodzące do połowy wartości wyjściowej, występuje w 30—60 min po spożyciu cukru. Na odwrót, dożylny wlew L-argininy lub posiłek białkowy powodują zwykle 2—3- -krotny wzrost stężenia tego hormonu we krwi. Ten wpływ aminokwasów nie ujawnia się jednak w razie równoczesnego podania glukozy. Najsilniejszym bodźcem zwiększającym sekrecję glukagonu jest hipoglikemia: zmniejszenie stężenia glukozy we krwi, wywołane wstrzyknięciem testowej dawki insuliny, poniżej 2,8 mmol/l (50 mg%) może powodować nawet 4-krotny wzrost stężenia glukagonu w osoczu. Glukagonemia zwiększa się także podczas wysiłku fizycznego. W cukrzycy stężenie glukagonu w osoczu jest zwiększone zarówno na czczo, jak i w ciągu całej doby. Odwrotnie aniżeli u ludzi zdrowych, w chorobie tej obciążenie glukozą powoduje jego wzrost. Ten paradoksalny przyrost glukagonemii po podaniu glukozy jest bardziej zaznaczony w cukrzycy typu 1 aniżeli typu 2. U chorych na tę ostatnią postać cukrzycy obserwuje się dwufazową reakcję wydzielania glukagonu na obciążenie glukozą: po wstępnym przyroście następuje później zmniejszenie się stężenia tego peptydu w osoczu. U chorych na cukrzycę zmniejsza się także lub zostaje zniesiona reaktywność komórek A na hipoglikemię. Z drugiej strony przyrosty glukagonemii po stymulacji komórek A aminokwasami (L-argininą) są u tych osób znacznie większe aniżeli u ludzi zdrowych. Także i ta nieprawidłowość reakcji komórek A na bodźce metaboliczne jest bardziej zaznaczona w cukrzycy typu 1 aniżeli typu 2. Bardzo duże stężenie glukagonu w osoczu stwierdza się w śpiączkach cukrzycowych, zarówno ketonowej, jak i hipermolalnej (osmotycznej); zmniejsza się ono dość szybko w miarę skuteczności leczenia. Odchylenia w wielkości glukagonemii występują także w innych chorobach. W przypadkach nowotworów wychodzących z komórek A (ghicagonoma) stężenie tego hormonu w osoczu przekracza zwykle 10—100-krotnie wartość prawidłową. Umiarkowane zwiększenie’ stężenia glukagonu w osoczu stwierdza się w akromegalii, chorobie Cushinga, sporadycznie także w guzie chromochlonnym rdzenia nadnerczy (pheochromocytoma). Hiperglukagonemia występuje też w chorobach będących silnym stresem, takich jak ostre zakażenia, oparzenia, zawał mięśnia sercowego, wstrząs, Poza tym zwiększone wartości glukagonu obserwuje się w marskości wątroby i w przewlekłej niewydolności nerek. Znacznie rzadszym zjawiskiem jest zmniejszenie stężenia glukagonu w osoczu. Jego przyczyną jest albo zmniejszenie liczby komórek A (zespół McQuarriego, ciężkie postacie zapalenia trzustki), albo osłabienie ich reaktywności (hipoglikemia reaktywna?, noworodki urodzone przez matki chore na cukrzycę, karłowatość przysadkowa). Zmniejszenie sekrecji glukagonu po odpowiednich bodźcach stwierdza się także w otyłości bez zaburzenia przemiany węglowodanów. Jednak z chwilą redukcji nadmiaru masy ciała wydzielanie tego hormonu normalizuje się i dlatego uważa się, że jest to zjawisko wtórne (następstwo hiperinsulinizmu). Dla stanów niedoboru lub zmniejszonej reaktywności komórek A charakterystyczne jest wystąpienie hipoglikemii w czasie testu obciążenia L-argininą wskutek przewagi pobudzenia przez ten aminokwas wydzielania insuliny. Z dotychczasowych badań nad innymi peptydami o tych samych właściwościach immunologicznych co glukagon trzustkowy wynika, że jedynie IRG9000 (prekursor) zachowuje się podobnie i że w stanach hiperglukagonemii jego stężenie w osoczu wzrasta. Duże (ilościowe i odsetkowe) zwiększenie stężenia IRG9000 w osoczu stwierdzono w guzach wychodzących z komórek A (glucagonoma) oraz w niewydolności nerek.
Najnowsze komentarze