Przewlekłe powikłania cukrzycy

Cechą charakterystyczną dla grupy zmian narządowych, określanych mianem przewlekłych powikłań cukrzycy, jest ich powolny — rozciągający się na wiele lat — rozwój, w związku z czym ujawniają się one w postaci wyraźnie określonych zespołów klinicznych, lub też mniej swoistych objawów, w późnym okresie choroby i dopiero wówczas stają się przyczyną inwalidztwa i zagrożenia życia. Z tych względów nazywa się je również późnymi powikłaniami cukrzycy. Długotrwała, bezobjawowa ewolucja tych zmian kryje w sobie niebezpieczeństwo niedoceniania ich niekorzystnego wpływu na rokowanie w cukrzycy, bowiem pozory dobrego stanu ogólnego mogą skłaniać niektórych chorych do bardziej liberalnego stosunku wobec zaleceń medycznych. Z chwilą zaś wystąpienia pełnego obrazu klinicznego przewlekłych powikłań cukrzycy możliwości ich leczenia są bardzo ograniczone i sprowadzają się głównie do terapii objawowej. Do głównych przewlekłych powikłań cukrzycy należą zmiany w naczyniach (angiopathia diabetica) oraz w nerwach obwodowych (neuiopathia diabetica). Z kolei zmiany we włośniczkach (microangiopathia diabetica) stanowią substrat morfologiczny choroby małych naczyń, zaś zmiany w tętnicach i tętniczkach — choroby dużych naczyń w cukrzycy. Do tej ostatniej zalicza się także czynnościowe zmiany w żyłach (venopathia diabetica). Do przewlekłych powikłań należą ponadto zmiany występujące w długotrwałej cukrzycy w niektórych narządach poza układem krążenia i układem nerwowym, takich jak: przewód pokarmowy, skóra, narząd ruchu, soczewka. Często jednak obok zaburzenia metabolicznego — stanowiącego pierwotną przyczynę — do uszkodzenia tych narządów i upośledzenia ich funkcji przyczyniają się w różnym stopniu występujące w cukrzycy zmiany zaopatrujących je naczyń i nerwów. Przewlekłe powikłania cukrzycy wykazują na ogół zależność od poprawności leczenia i występują rzadziej bądź są mniej nasilone u chorych będących pod prawidłową i staranną opieką medyczną. Przekonano się jednak, że na stopień zaawansowania tych powikłań, zwłaszcza zmian w naczyniach, wyraźny wpływ poza swoistymi dla cukrzycy zaburzeniami metabolicznymi wywierają jeszcze w różnym zakresie czynniki dodatkowe: współistniejące z cukrzycą choroby, czynniki środowiskowe i in. W poznaniu tych zależności szczególna zasługa przypada nowoczesnym badaniom epidemiologicznym. Badania ukierunkowane nie tylko na określenie częstości występowania przewlekłych powikłań cukrzycy, ale także ich uwarunkowań -zarówno przekrojowe, jak i (coraz częściej) prospektywne — podjęto dopiero w latach sześćdziesiątych i wiele z nich jest w toku. W jednym z pierwszych tego typu badań (przekrojowym), przeprowadzonym w Warszawie w 1960 r., wykazano wyraźną różnicę w uwarunkowaniu częstości występowania mikro- i makroangiopatii cukrzycowej: stwierdzono, że częstość tej pierwszej zależy tylko od czasu trwania cukrzycy, natomiast tej drugiej cd czasu trwania cukrzycy i od wieku, w którym ujawniła się choroba. Z kolei z badań przeprowadzonych w różnych krajach wynika, że częstość występowania zmian we włośniczkach w cukrzycy (retinopatii i nefropatii) jest na ogół podobna, natomiast częstość choroby dużych naczyń (choroby niedokrwiennej serca, choroby naczyniowej mózgu, choroby naczyniowej nóg) wykazuje duże zróżnicowanie geograficzne i w dużym stopniu odzwierciedla zapadalność i chorobowość wskutek miażdżycy tętnic w społeczeństwach, w których żyją chorzy na cukrzycę. Jest to zapewne wyrazem dużej podatności rozwoju choroby dużych naczyń na działanie czynników innych niż cukrzyca. W rachubę może wchodzić czynnik rasowy, regionalnie większa częstość występowania innych chorób sprzyjających miażdżycy (nadciśnienie, hiperlipoproteinemie), a także swoiste dla danego obszaru świata czynniki środowiskowe (zwyczaje żywieniowe, otyłość, palenie tytoniu, mała aktywność fizyczna). Poznanie tych faktów ma znaczenie praktyczne, stwarza bowiem podstawę dla bardziej kompleksowego działania zapobiegawczego, zmierzającego nie tylko do optymalizacji leczenia cukrzycy, ale także eliminowania dodatkowych czynników ryzyka wystąpienia przewlekłych powikłań tej choroby.