Czynność narządu wyspowego w cukrzycy

W cukrzycy stwierdza się wyraźne zmiany ilościowe i zaburzenia czynności wszystkich rodzajów komórek wysp trzustkowych. Zachodzi przy tym wyraźna różnica pomiędzy cukrzycą typu 1 i typu 2. U osób z pierwszą postacią choroby po dłuższym czasie w wyspach nie stwierdza się komórek B; komórki A stanowią 2/3, zaś komórki D 1/3 elementów komórkowych. W głowie trzustki zwiększa się odpowiednio odsetek komórek PP. W przeliczeniu jednak na wartości bezwzględne liczba komórek nie-B nie jest większa niż u ludzi zdrowych, co jest spowodowane zmniejszeniem się ogólnej liczby wysp i ich objętości. Podobne zjawisko stwierdzono u szczurów BB/W z samoistną cukrzycą odpowiadającą modelowi cukrzycy typu 1. W cukrzycy alloksanowej i streptozotocynowej natomiast zwiększa się i odsetkowa, i bezwzględna liczba komórek A i D. We wszystkich odmianach cukrzycy insulinozależnej stwierdzono także zaburzenie czynności tych komórek. Z badań, jakie przeprowadzono u ludzi oraz na zwierzętach z cukrzycą insulinozależną, wynika, że zawartość glukagonu zwiększa się i w trzustce, i we krwi, zaś stężenia somatostatyny i PP zwiększają się we krwi, natomiast zawartość tych peptydów w trzustce albo jest taka sama, albo nawet mniejsza niż u zwierząt kontrolnych [126, 131]. Dowodzi to wyraźnego zwiększenia aktywności wydzielniczej wszystkich komórek nie-B w tej postaci cukrzycy. Ponieważ pod wpływem skutecznego leczenia insuliną stężenia we krwi hormonów wydzielanych przez te komórki zmniejszają się, należy sądzić, że przyczyną ich zwiększonego wydzielania jest niedobór (bezwzględny) insuliny. O ile łatwo wytłumaczyć mechanizmem ujemnego sprzężenia zwrotnego zwiększenie wydzielania glukagonu, o tyle przyczyna zwiększenia wydzielania pozostałych peptydów w cukrzycy insulinozależnej pozostaje na razie nie wyjaśniona. Jak była o tym mowa wyżej, insulina nie działa bezpośrednio na komórki D, i dlatego należy sądzić, że przyczyną^ zwiększonego wydzielania somatostatyny w cukrzycy insulinozależnej są pośrednie skutki niedoboru insuliny: zwiększenie wydzielania glukagonu oraz stężenia metabolitów stymulujących te komórki (kwasy tłuszczowe, związki ketonowe). Nie można wykluczyć, że zjawisko to jest przejawem funkcjonowania mechanizmu ochronnego, mającego na celu — przez hamowanie czynności komórek A, a być może także przez hamowanie absorpcji jelitowej — złagodzenie skutków niedoboru insuliny. Zakres działania takiego (hipotetycznego) mechanizmu jest prawdopodobnie ograniczony, gdyż mimo zwiększonego wydzielania somatostatyny w cukrzycy insulinozależnej zawartość glukagonu we krwi jest zwiększona. Sugeruje się, że przyczyniać się do tego może zniszczenie w tej postaci cukrzycy swoistej struktury wysp, przez co utrudniony zostaje bezpośredni kontakt pomiędzy komórkami D i A. Dotąd nie wyjaśniono mechanizmu zwiększenia się stężenia PP we krwi u chorych na cukrzycę. Być może jest on także przejawem funkcjonowania wspomnianego wyżej hipotetycznego systemu ochronnego. Dla cukrzycy typu 2 skojarzonej z otyłością objawem charakterystycznym jest hiperinsulinemia (hiperinsulinizm), nie wystarczająca jednak dla pokrycia potrzeb metabolicznych organizmu. Także w tej postaci cukrzycy występują zmiany w liczbie i aktywności komórek wysp trzustkowych, są one jednak wyraźnie mniejsze niż w cukrzycy typu 1. W porównaniu z tą ostatnią najważniejszą różnicą jest obecność w wyspach komórek B, jednak zwiększona aktywność komórek A sprawia, że stężenie glukagonu we krwi jest zwiększone, zaś stosunek molarny I/G we krwi obwodowej ulega zmniejszeniu. W cukrzycy typu 2 stwierdza się także nieprawidłowość reagowania komórek A na hiper- i hipoglikemię, aczkolwiek nie jest ona tak widoczna jak w cukrzycy insulino- zależnej. Może to być wynikiem tego, że w tej postaci cukrzycy niedobór insuliny jest względny i nie tak duży. Wyrażono pogląd, że nadczynność komórek A w cukrzycy typu 2 może być rezultatem pierwotnego zmniejszenia wydzielania somatostatyny, co stwierdzono zarówno u otyłych ludzi, jak i u genetycznie otyłych myszy ob/ob. Ponieważ doniesiono jednak także o zwiększeniu wydzielania somatostatyny przez trzustki zwierząt z cukrzycą i otyłością oraz w zespole hiperfagii wywołanej uszkodzeniem podwzgórza, jest bardziej prawdopodobne, że nadmiar glukagonu w łagodnych postaciach cukrzycy jest także rezultatem deficytu (lub mniejszej skuteczności działania) insuliny, podobnie jak obserwowany niekiedy wzrost wydzielania somatostatyny jest następstwem zmian metabolicznych, będących wynikiem owego niedoboru. Prawdopodobnie zwiększenie stężenia PP we krwi u chorych na cukrzycę typu 2 jest również rezultatem względnego deficytu insuliny. Opisane wyżej zaburzenia czynności komórek wysp trzustkowych w cukrzycy, które trudno — jak dotąd — ująć w ramy jednoznacznych mechanizmów patofizjologicznych, nasuwają wniosek o pierwotnym znaczeniu niedoboru insuliny w ich powstawaniu. W stanie zdrowia na wzajemne oddziaływanie różnych rodzajów komórek w wyspach trzustkowych wpływa przede wszystkim mechanizm molekularnego działania wydzielanych przez nie hormonów. Badania w cukrzycy dowodzą, że dla prawidłowego funkcjonowania tych komórek niezbędna jest dostateczna podaż insuliny zabezpieczająca prawidłowe wykorzystanie substratów energetycznych. Jest więc wielce prawdopodobne, że niedobór tego hormonu, Upośledzając metabolizm komórek wysp trzustkowych, zakłóca subtelne mechanizmy regulujące ich wzajemną interakcję, a tym samym zaburza funkcjonowanie całego narządu wyspowego.