Transport tłuszczów

Z wyjątkiem kwasów tłuszczowych o krótkich łańcuchach cały tłuszcz pokarmowy przedostaje się do krwi za pośrednictwem naczyń chłonnych. Komórki jelita estryfikują kwasy tłuszczowe (także wchłaniane mono- i digłicerydy) do triglicerydów i wydalają je drogą egzocytozy do przestrzeni międzykomórkowej w postaci chylomikronów, tzn. kulistych cząsteczek o średnicy 0,3—1,5 pm, składających się z rdzenia triglicerydowego (90%) oraz otoczki utworzonej przez białko (apolipoproteina B i C) i fosfolipidy; zawierają one też niewielki wagowo odsetek cholesterolu. Chylomikrony znikają z krwi z szybkością charakteryzującą się u człowieka okresem póltrwania około 20 min. Około 20% znajdujących się w nich triglicerydów przyswaja wątroba, resztę inne tkanki, przede wszystkim tkanka tłuszczowa, mięśnie i serce. Chylomikrony są usuwane z krwiobiegu przez komórki układu siateczkowo-śródbłonkowego (w wątrobie i śledzionie) oraz ulegają we krwi degradacji wskutek hydrolizy zawartych w nich triglicerydów do wolnych kwasów tłuszczowych (WKT) i glicerolu przez lipazę lipoproteinową (p. niżej). Produktem tych przemian są kompleksy lipidowo-białkowe, zawierające znacznie mniej triglicerydów, więcej natomiast cholesterolu i jego estrów (tzw. cząstki wtórne albo resztkowe, odpowiadające prawdopodobnie lipoproteinom o pośredniej gęstości — IDL). Są one wyłapywane przez wątrobę, w której reszta zawartych w nich kwasów tłuszczowych jest utleniana lub zostaje wykorzystana do syntezy nowych lipoprotein. Katabolizm chylomikronów ulega zahamowaniu w razie braku lipazy lipoproteinowej (wady genetycznej, przekazywanej przez autosomalny gen recesywny). W obrazie klinicznym objawami charakterystycznymi są: mleczne osocze na czczo oraz powiększenie wątroby i śledziony, zwłaszcza narastające po posiłkach zawierających tłuszcz, co może powodować występowanie bólów w nadbrzuszu. Obok chylomikronów pokarmowych z krwią przenoszone są także triglicerydy endogenne, syntetyzowane w wątrobie. Są to tzw. lipoproteiny o bardzo małej gęstości (very low density lipopiotein = VLDL). Zawierają one około 50% triglicerydów, apolipoproteinę B i C, fosfolipidy i cholesterol. W wyniku działania lipazy lipoproteinowej uwalniają WKT, same ulegając przekształceniu do lipoprotein o pośredniej gęstości (intermediate density lipoprotein = IDL) i ostatecznie do lipoprotein o małej gęstości (Low density lipoprotein = LDL), stanowiących w rozdziale elektroforetycznym lipoproteiny. Te ostatnie zawierają do 40% cholesterolu i estrów cholesterolowych. Reagują one ze swoistymi receptorami błon komórkowych w wątrobie i obszarze pozawątrobowym (fibroblasty, limfocyty), a następnie wnikają do wnętrza tych komórek i ulegają w nich rozkładowi. Interakcja LDL ze swoistymi receptorami błonowymi determinuje drogą mechanizmu „down regulation” syntezę endogennego cholesterolu, wytwarzanego w komórkach i wykorzystywanego do budowy struktur (błon). Genetycznie uwarunkowany niedobór receptorów LDL stanowi podstawowe zaburzenie w tzw. samoistnej hipercholesterolemii.