Wyspy trzustkowe

Różnicowanie komórek wchodzących w skład wysp trzustkowych staje się widoczne u człowieka już od 9 tygodnia życia płodowego, zaś około 23 tygodnia wyspy są wyraźnie uformowane. U noworodka stanowią one około połowy całej masy trzustki. Dopiero w miarę rozrostu tkanki zewnątrzwydzielniczej w następstwie zadań, jakie jej przypadają w życiu pozapłodowym, dochodzi szybko do zmian proporcji i znacznej przewagi zewnątrzwydzielniczej części gruczołowej w ogólnej masie trzustki. Ponieważ jednak zwiększa się masa całej trzustki, zwiększa się także masa wysp trzustkowych. Trzustka dorosłego człowieka waży od 50 do 150 g, z czego około 2% przypada na tkankę wydzielania wewnętrznego, co odpowiada w przybliżeniu 1 min wysp trzustkowych o średnicy 75—175 pm, rozmieszczonych w całym gruczole, szczególnie jednak obficie skupionych w ogonie. Większość wysp ma kształt kulisty i jest wyraźnie odgraniczona od tkanki zrazikowej przez cienką, utworzoną z pojedynczych fibrocytów i ich. włókien warstwę, a także przez naczynia włosowate. Wyspy są obficie unaczynione i każda z nich jest zaopatrywana w krew tętniczą przez jedną lub kilka arterioli, od których do wnętrza wyspy biegnie sieć naczyń włosowatych połączonych między sobą zatokami; stanowią one około 1/5 objętości wyspy. Praktycznie wszystkie komórki wysp przylegają bezpośrednio do ściany włośniczek lub zatok. Obecność dużych okienek w tych ostatnich umożliwia transport do krwi lub z krwi dużych cząsteczek. Wyrażono pogląd, że w wyspach istnieje specjalny system mikrokrążenia wrotnego umożliwiający dotarcie na drodze dokrewnej hormonów wydzielanych przez jedne komórki wyspy (A i D) do innych komórek (B), jednak ta hipoteza nie jest, jak dotąd, przekonująco udokumentowana. Z naczyniami wnikają do wysp liczne włókna nerwowe, a w ich pobliżu i w samych wyspach stwierdza się skupienia komórek zwojowych. Badania w mikroskopie elektronowym wykazały obecność zakończeń adrenergicznych i cholinergieznych na komórkach wydzielniczych w przestrzeni okołonaczyniowej. Ponadto u większości ssaków stwierdzono w zakończeniach nerwów przed- zwojowych i pozazwojowych dodatnią reakcję immunologiczną dla niektórych peptydów, co dowodzi obecności w wyspach nerwowych zakończeń peptyder- gicznych. U człowieka wyróżnia się w wyspach trzustkowych 4 rodzaje komórek: A, B, D i PP (F). Każdy z nich wytwarza, spichrza i wydziela odrębny bioaktywny peptyd o właściwościach hormonu: komórki B — insulinę, komórki A — glukagon, komórki D — somatostatynę, komórki PP — polipeptyd trzustkowy (pancreatic polypeptide). Liczba komórek B jest mniej więcej jednolita we wszystkich wyspach; stanowią one 70—80% komórek wysp. Natomiast liczba komórek A i PP zależy od umiejscowienia wysp: w wyspach mieszczących się w trzonie i ogonie trzustki (a więc w tej części gruczołu, która wywodzi się od grzbietowego uchyłka jelita pierwotnego) przeważają komórki A (15%), natomiast w tylnej części głowy trzustki (która rozwija się z brzusznego uchyłka jelita pierwotnego) przeważają komórki PP. Liczba komórek D jest na ogół proporcjonalna do liczby komórek A i w ogonie i trzonie trzustki stanowią one około 5% ogólnej liczby komórek wysp. Liczbę komórek PP ocenia się w całej trzustce na 1% wszystkich komórek wysp. W życiu płodowym i we wczesnym dzieciństwie stosunek liczbowy komórek B do nie-B (głównie komórek A) kształtuje się inaczej. U noworodka wynosi on 1 : 1 lub 1,5 : 1 a dopiero później zmienia się szybko na korzyść komórek B; między 20 a 50 r.ż. wynosi on 4 : 1, zaś w starości zmniejsza się ponownie do wartości 3 : 1 lub 2 : 1. Z wiekiem zmienia się także rozmieszczenie komórek w wyspach. U człowieka komórki B są zawsze skupione w części środkowej wyspy, natomiast komórki A i PP są w dzieciństwie umiejscowione na obwodzie, a komórki D najczęściej pomiędzy komórkami A i B. W okresie dojrzałości komórki nie-B wnikają także do części środkowej wysp, tworząc charakterystyczną mozaikę z komórkami B. Część wysp ma u noworodka (człowieka) budowę dwubiegunową, która z czasem ulega zatarciu: po jednej stronie są skupione komórki B, po drugiej komórki A i D. Układ ten przemawia za „obligatoryjnością” sąsiedztwa komórek A i D.