Antygenowość i immunogenność insuliny

Insulina, podobnie jak wszystkie inne hormony białkowe, ma właściwości antygenu. Wprowadzona drogą pozajelitową powoduje u wyższych kręgowców odpowiedź komórek immunologicznie kompetentnych (limfocytów T i B). Zdolność wywoływania przez antygen odpowiedzi immunologicznej organizmu biorcy określa się mianem immunogenności. Insulina ma także drugą właściwość antygenu — antygenowość, czyli zdolność swoistego reagowania z wytworzonym przeciwciałem. Immunogenność zależy od różnych czynników, natomiast antygenowość warunkują, swoiste determinanty, których cząsteczka antygenu może mieć niekiedy więcej niż jedną. Immunogenność insuliny zależy do pewnego stopnia od budowy chemicznej jej cząsteczki: im większa jest różnica składu pomiędzy insuliną wstrzykiwaną a własną insuliną biorcy, tym większe jest jej działanie immunogenne. Insulina wieprzowa, która różni się od insuliny ludzkiej tylko jednym aminokwasem, jest dla człowieka mniej immunogenna niż insulina wołowa, różniąca się 3 aminokwasami. Poczynione obserwacje wskazują, że immunogenność insuliny maleje w miarę oczyszczania tego hormonu. Wprowadzone w ostatnich latach do leczenia cukrzycy insuliny wysoko oczyszczone są o wiele mniej immunogenne od stosowanych powszechnie preparatów konwencjonalnych. Pewnym zaskoczeniem był fakt słabego, ale wyraźnego działania immunogennego insulin allogenicznych (tego samego gatunku). Zjawisko to stwierdzono najpierw u zwierząt, później podobne obserwacje poczyniono podczas stosowania u ludzi insuliny ludzkiej (uzyskanej z trzustek ludzkich, półsyntetycznej i biosyntetycznej). Dowodzi to, że poza składem chemicznym i stopniem czystości o immunogenności insuliny decydują jeszcze inne uwarunkowania. Wśród nich wymienia się możliwość zmiany stanu fizycznego (budowy drugo- i trzeciorzędowej) cząsteczki insuliny podczas ekstrahowania lub syntezy tego hormonu, niefizjologiczną drogę jego podania (wstrzykiwanie podskórne) i osobniczą reaktywność organizmu.