Rodzaje pochodnych sulfonylomocznika

Znaczenie praktyczne w leczeniu cukrzycy mają związki o następującym wzorze ogólnym: —S02 — NH — CO — NH — R, w którym rodnik R1 zawiera więcej niż 2 atomy węgla, a rodnik R2 więcej niż 1 atom węgla. Samo działanie hipoglikemizujące tej grupy związków zależy od ugrupowania sulfonylomocznika, natomiast stopień i długotrwałość działania — od budowy rodników R1 i R2. Najsilniej działają hipoglikemizująco pochodne sulfonylomocznika mające jako rodnik R, grupę fenylową, w której 1—3 atomy wodoru podstawiono grupą alkilową, aminową, halogenem lub grupą benzamidoalkilową, zaś jako rodnik R2 — grupę alifatyczną lub cykloalifatyczną. Dla otrzymanych w pierwszym okresie pochodnych sulfonylomocznika o prostych rodnikach R1 i R2 przyjęto nazwę pochodnych „pierwszej generacji” (przedstawicielem tej grupy związków jest tolbutamid), natomiast zsyntetyzowane później związki o rozbudowanych rodnikach, działające silniej hipoglikemizująco, określa się mianem pochodnych „drugiej generacji” (przedstawicielem tej grupy związków jest m.in. glibenklamid). Spośród 12 000 związków z grupy sulfonylomocznika tylko około 12 znalazło trwałe zastosowanie w leczeniu cukrzycy, w Polsce zaś stosowane są 3: tolbutamid, chlorpropamid i glibenklamid. Pierwszym preparatem, który w latach pięćdziesiątych wprowadzono na szeroką skalę do leczenia cukrzycy, był karbutamid, jednak dość wcześnie wycofano go w wielu krajach (także w Polsce) ze względu na niebezpieczne objawy niepożądane (odczyny alergiczne, uszkodzenie szpiku), a także z tego względu, że jako sulfonamid podawany całymi latami zagraża uszkodzeniem narządów miąższowych. Wszystkie pochodne sulfonylomocznika działają podobnie i są skuteczne jedynie w cukrzycy z zachowaną sekrecją insuliny (p. dalej), natomiast różnice w sile ich działania hipoglikemizującego zależą głównie od odrębności farmakokinetycznych poszczególnych związków: ich wchłaniania w przewodzie pokarmowym, sposobu i siły wiązania z białkami osocza i komórek, ich przemiany i szybkości wydalania przez nerki. Dla uzyskania efektu leczniczego niezbędne jest osiągnięcie odpowiedniego stężenia tych leków we krwi, które wykazuje duże różnice zwłaszcza między pochodnymi „pierwszej” i „drugiej generacji”. Czas działania poszczególnych preparatów zależy od ich okresu półtrwania. Dlatego w celu podtrzymania we krwi terapeutycznego stężenia pochodnych sulfonylomocznika należy podawać leki krócej działające 2—3 razy dziennie, natomiast leki dłużej działające można podawać 1 raz dziennie.