Oznaczenie hemoglobiny glikozylowanej i białek glikozylowanych surowicy

W diagnostyce zaburzeń przemiany węglowodanów wykorzystuje się zjawisko glikozylacji białek, a w szczególności hemoglobiny i białek surowicy (albuminy). W krwince czerwonej dorosłego człowieka około 5% całej hemoglobiny stanowi hemoglobina szybko wędrująca — tak nazwana, ponieważ przy słabo zasadowym pH wędruje w elektroforezie na żelu skrobiowym szybciej od reszty hemoglobiny. Jest to tzw. frakcja HbAj, która dzieli się na dalsze frakcje. Najbardziej ilościowo znacząca jest frakcja HbA,c, będąca właściwym produktem przyłączenia się glukozy do grupy aminowej N-końcowej waliny łańcucha B hemoglobiny A. Proces glikozylacji jest proporcjonalny do stężenia glukozy we krwi i u chorych na cukrzycę hemoglobiny glikozylowanej jest przeciętnie 2 razy więcej (około 10%), zaś w cukrzycy niewyrównanej może jej być nawet ponad 3 razy więcej (około 18%) aniżeli u ludzi zdrowych. Wykazano znamienną korelację pomiędzy wartością HbAl0 (także HbAJ a glikemią na czczo, poposiłkową i dobową, a także cukromoczem. Nie stwierdzono takiej korelacji w cukrzycy typu 1 cechującej się dużymi wahaniami glikemii. Mała wartość HbAlc u chorych leczonych insuliną oznacza zagrożenie występowaniem hipoglikemii i na ogół zaleca się, by nie zmniejszać wartości tej frakcji poniżej 7%. W związku z tym, że zawartość HbAlc (HbAJ ulega znacznie wolniejszym zmianom aniżeli glikemia, obecnie coraz szersze zastosowanie znajduje oznaczanie tej frakcji hemoglobiny w ocenie stanu wy równania metabolicznego cukrzycy. Sugeruje się także — biorąc pod uwagę, że proces glikozylacji hemoglobiny trwa przez całe życie krwinki czerwonej — wykorzystanie tego badania dla oceny długotrwałości wyrównania lub niewyrównania cukrzycy w okresie poprzedzającym wykonanie badania (2—3 miesiące). Wyciąganie tego rodzaju wniosku jest jednak ograniczone względami metodycznymi. Hemoglobinę glikozylowaną oznacza się obecnie najczęściej metodą chromatograficzną na kolumnach zawierających żywicę kationowymienną. Wydzielona w ten sposób frakcja HbAlc zawiera obok stabilnej ketoaminy także tworzącą się przejściowo aldyminę, której stężenie zależy od aktualnego poziomu glikemii. O długotrwałości wyrównania lub niewyrównania cukrzycy na podstawid oznaczenia HbAlc można więc mówić dopiero po uprzednim usunięciu z próbek krwi frakcji pre-Alc (przez dializę lub ogrzanie do 37°C w 0,9% roztworze chlorku sodowego przez 5 h). Ponieważ w stosowanych obecnie szybkich metodach oznaczania hemoglobiny glikozylowanej, opartych na użyciu minikolumien (dostarczanych wraz z odczynnikami w postaci gotowych zestawów, jak np. Bio-Rad Hemoglobin Bio-Rad Laboratories; HbA, Rack Boehringer Mannheim), nie dokonuje się tego zabiegu, a ponadto najczęściej określa się wszystkie frakcje Aj razem, uzyskane w ten sposób wartości są mniej przydatne dla oceny sianu wyrównania metabolicznego cukrzycy w dłuższym czasie. Na wartość HbAt wpływają ponadto wartości innych frakcji HbAla+b, których stężenie zwiększa się w razie przetrzymywania próbek krwi (nawet w niskich temperaturach). Podobnie działa karbamylacja hemoglobiny w mocznicy. Także w razie wybiórczego oznaczania frakcji HbAlc (chromatografia wielkokolumnowa, wysokociśnieniowa chromatografia cieczowa) wynik może ulec zniekształceniu w przypadkach występowania we krwi wariantów hemoglobiny: obecność hemoglobiny S lub C daje wyniki fałszywie zaniżone, zaś obecność hemoglobiny płodowej (F) i innych rzadkich odmian, jak Hbl czy HbH, a także hemoglobiny acetylowanej (po spożyciu dużych dawek kwasu acetylosalicylowego) — wyniki fałszywie zawyżone. Większość możliwości błędnej interpretacji wyników, związanych z chromatograficznym oznaczaniem HbAlc, można ominąć, stosując do pomiaru stężenia tej frakcji hemoglobiny metodę kolorymetryczną, która wymaga jednak bardzo dokładnego przemycia krwinek czerwonych i używana jest głównie w badaniach seryjnych.