Pozatrzustkowe choroby gruczołów dokrewnych

Występowanie nieprawidłowej tolerancji glukozy i cukrzycy w chorobach gruczołów dokrewnych może być: 1. Wyłącznym skutkiem diabetogennego wpływu wydzielanych przez te gruczoły hormonów, sprowadzającego się ostatecznie do przewlekłej stymulacji (hiperglikemia), wyczerpania i uszkodzenia komórek B wysp trzustkowych. Pojawiające się wówczas zaburzenie przemiany węglowodanów jest wtórne (typu 1 najczęściej obserwuje się je w hormonalnie czynnych guzach (gruczolakach, rakach) części gruczołowej przysadki oraz kory i rdzenia nadnerczy. Ta grupa cukrzyc jest uleczalna, o ile dostatecznie wcześnie rozpozna się chorobę podstawową i usunie lub zniszczy komórki wytwarzające diabetogenne hormony. 2. Następstwem ujawnienia się zaburzeń przemiany węglowodanów (cukrzycy typu 2) u osób genetycznie ku temu predysponowanych. U tych osób diabetogenne hormony pełnią funkcję „czynnika środowiskowego”, doprowadzającego do fenotypowego ujawnienia się „cukrzycorodnego genotypu”. Praktycznie wszystkie hormony działające antagonistycznie wobec insuliny mogą wywierać taki wpływ. 3. Wyrazem równoległego uszkodzenia wydzielających insulinę komórek B wysp trzustkowych oraz komórek innych gruczołów wewnętrznego wydzielania przez ten sam czynnik. Zjawisko takie występuje w wielonarządowej autoiinmunizacji, zależnej od swoistej konstelacji genów odpowiedzi immunologicznej, którą do pewnego stopnia można rozpoznać na podstawie układu genów zgodności tkankowej HLA. Występująca wówczas cukrzyca należy do typu 1 i kojarzy się z takimi autoimmunizacyjnymi chorobami gruczołów dokrewnych, jak choroba Graves-Basedowa, choroba Hashimoto, pierwotna niedoczynność tarczycy, przytarczyc i nadnerczy. Odróżnienie cukrzycy typu 1 skojarzonej z autoimmunizacyjnymi chorobami gruczołów dokrewnych od pozostałych typów cukrzycy współistniejącej z innymi endokrynopatiami nie nastręcza na ogół trudności. Natomiast różnicowanie pomiędzy cukrzycą wywołaną (typu 3) a ujawnioną (typu 2) przez nadmiar hormonów działających antagonistycznie wobec insuliny nie jest łatwe, a często wręcz niemożliwe. Informacje, pozwalające rozpoznać w przeszłości przemijającą lub potencjalną nieprawidłową tolerancję glukozy, przemawiają za ostatnim z wyżej wymienionych typów cukrzycy.