Oznaczanie związków ketonowych w moczu i we krwi

W moczu mogą pojawiać się wszystkie 3 rodzaje związków ketonowych, z reguły w następującej kolejności: aceton-kwas acetooctowy, kwas B-hydroksymasłowy, jednak w praktyce laboratoryjnej najczęściej oznacza się tylko 2 pierwsze metabolity. Oznaczanie kwasu B-hydroksymasłowego w moczu, wymagające pracochłonnego usunięcia glukozy, jest dla celów diagnostycznych zbędne, gdyż pojawienie się kwasu acetooctowego w moczu jest alarmującym sygnałem zaawansowanej kwasicy ketonowej. Obecność acetonu w moczu (świeżo oddanym) stwierdza się przy użyciu próby Langego lub Legala, której podstawą jest reakcja z nitroprusydkiem sodowym, zaś obecność kwasu acetooctowego — za pomocą jakościowej próby Gerhardta z użyciem chlorku żelazowego. Ta ostatnia metoda nie jest swoista i może dawać reakcje barwne z moczem po zażyciu niektórych leków (salicylanów, antypiryny, pochodnych fenolu, taniny). Obecnie najszersze zastosowanie w oznaczaniu związków ketonowych w moczu znajdują „suche testy”, które umożliwiają półilościowe określenie łącznie acetonu i kwasu acetooctowe- go. W Polsce stosuje się w tym celu Ketotest Organica; są to tabletki, zawierające nitroprusydek sodowy w środowisku zasadowym, które w razie dodatniego wyniku dają zabarwienie od lawendowego (1 + ) do purpurowofioletowe- go (4 + ). Poza tym używa się też testów papierkowych (Ketostix Ames, Ketur-Test Boehringer Mannheim). Posługując się „suchymi testami” można półilościowo oznaczyć zawartość związków ketonowych (acetonu i acetooctanu) w osoczu, które w razie dużych stężeń tych substancji należy rozcieńczyć wodą 2—8-krotnie. Wynik wybitnie dodatni (4 + ) odpowiada w przybliżeniu stężeniu związków ketonowych (z wyłączeniem P-hydroksymaślanu) 3000 gmol/1 (30 mg%). Jeżeli osocze uprzednio rozcieńczono, wynik należy pomnożyć przez stopień rozcieńczenia. Dokładne oznaczenie związków ketonowych we krwi (metodą chemiczną lub enzymatyczną) daje wartości 100—300 gmol/1 (1—3 mg%) w przeliczeniu na aceton, przy czym p-hydroksymaślanu jest więcej (średnio około 100 g.mol/1 = = 1,0 mg%) aniżeli acetooctanu (średnio około 50 g.mol/1 = 0,5 mg%). Próg nerkowy (umowny) dla związków ketonowych wynosi 400—600 gmol/1 (4—6 mg%) i z chwilą przekroczenia tej wartości przechodzą one do moczu. Ketonuria nie dowodzi cukrzycy, a tylko ketozy. Nasilenie ketogenezy i gromadzenie się we krwi oraz w tkankach dużej ilości nie metabolizowanych związków ketonowych jest charakterystyczne dla stanów zwiększonej lipolizy. Występuje ona w niewyrównanej cukrzycy i osiąga najwyższy poziom w śpiączce ketonowej. Poza tym zjawisko to — o mniejszym natężeniu — występuje w razie ograniczenia spożycia węglowodanów (w głodzie, wymiotach, u chorych na cukrzycę stosujących dietę ubogowęglowodanową, a także po epizodach hipoglikemii) i wówczas badanie na obecność związków ketonowych w moczu może dawać wyniki dodatnie (zwykle 1+ lub 2 + ). Fizjologiczna dobowa utrata związków ketonowych z moczem wynosi 1—10 mmol (10— —100 mg) w przeliczeniu na aceton i te ilości mieszczą się poniżej lub na granicy wykrywalności za pomocą stosowanych obecnie „suchych testów”.